Белгечләр фикеренчә, Җир йөзендә иң кырыс һәм кешелексез төрмәләр Япониядә урнашкан. Югыйсә, илнең әлеге учрежденияләрендә катгый тәртип, гаҗәеп чисталык һәм иминлек хөкем сөрә. Әмма алар ХIХ нчы гасыр төрмәләрен хәтерләтә.

Япония тоткыннар саны буенча дөньяда иң соңгы урынны алып тора. Биредә 100 мең кешегә нибары 40 тоткын туры килә. Чагыштыру өчен, Бөекбританиядә бу сан 125 кеше, АКШ та — 715! Ә менә Рәсәйдә 100 мең кешегә бу күрсәткеч 627 не тәшкил итә.

Япон төрмәләрендә көн саен уртача 58 мең кеше исәпләнә. Шуларның яртысы төрмәдә инде икенче, өченче тапкыр утыра, өчтән бере наркотиклар белән бәйле җинаятьләр өчен ирегеннән мәхрүм ителгән. Бу илнең төрмәләрендә чебен очкан тавыш та ишетелми, анда яшәүчеләрнең тормышы буйсынуга корылган. Япон җәза системасының төп кагыйдәсе – тоткынның гәүдәсен генә түгел, баш миен дә, җанын да ирегеннән мәхрүм итү, башкарылган җинаятенә карата үкенү хисен уяту. Бирегә эләккән кешегә аңа ничек итеп хәрәкәтләнергә, утырырга, кай рәвешле ятарга, сөйләшергә, ашарга, эшләргә тиешлеген төрмә бусагасын атлап керүгә ук әйтеп куялар. Кагыйдәләрдән аз гына читләшкән адәмне катгый җәза көтә.

Япон төрмәләре бик сирәк очракларда гына җылытыла, шуңа да андагы температура урамдагы һава торышына якын. Шундый алдынгы илдә төрмәләрнең җылытылмавы минем өчен бик гаҗәп тоелды. Кышын бу илдә һава торышы салкын, шуңа да мондый кырыс шартлар сәламәтлеккә тискәре йогынты ясамый калмый. Еш кына тоткыннарның өшү очраклары да була. Туберкулез, тире авырулары бик киң таралган. Мондый очракларда медицина ярдәменә өмет бик аз. Төрмә табибларына эш хакы бик аз түләнә, биредә хезмәт кую җәмгыятьтә оят нәрсә булып санала. Гадәттә, япон төрмәләренә табиб булып эшләргә аптыраганнан, башка җирдә эш таба алмаганнан киләләр.

Барлык тоткыннарны, һава торышы мөмкинлек бирсә, урамга йөрергә чыгаралар. Аларга атнасына ике тапкыр юынырга рөхсәт ителә, эссе көннәрдә эштән соң юеш тастымал белән ышкынып алырга ярый. Ир-атларга чәчтарашларда чәч алуның берничә ысулы тәкъдим ителә. Имеш, мондый төрлелек чисталыкны арттыра.

Төрмәдәге көн иртәнге 6 сәгать 45 минутта башлана. Йокыдан торып бәдрәфтә булганнан соң тоткыннарны тезеп бастырып аларның физик һәм психик торышы тикшерәләр. Аннан тоткыннар иртәнге аш ашый һәм эшләренә юнәлә. Эш урыннарында зарядка ясап алганнан соң, төгәл сәгать 8 тулгач, эшкә керешәләр. Көн дәвамымында сөйләшергә ярамый, бәдрәфкә рөхсәт белән генә чыгаралар. Төшке аш алдыннан тоткыннарга 15 минут ял бирелә, ашар өчен 40 минут бүленә. Аларга урамда йөргәндә дә, эшләгәндә дә, ашаганда да сөйләшергә ярамый. Төшке ашка керешкәнче тоткын күзен йомып утырырга тиеш, вакытыннан алдан күзен ачса, бу кешене каты җәза көтә. Ашаган тәлинкәләреннән яки эшләп утырган станокларыннан башыңны күтәреп, башкаларга карасаң да «утлы табада биетәләр». Сакчыларга карау да катгый тыелган. Рөхсәт алган очракта гына, төрмә персоналына бик зур хөрмәт белән мөрәҗәгать итәргә була. Бу вакытта да сакчыга карарга ярамый, үз алдыңа гына карап сөйләшергә кирәк. Сөйләшү мөмкинлеге камера эчендә яки физкультура белән шөгыльләнгәндә генә бирелә. Мисалга, төрмәләрнең берсендә аны атнасына 3 тапкыр 40 ар минут уздыралар. Әмма бу очракларда да бик акрын гына сөйләшергә рөхсәт ителә.

Эш көне 16 сәгать 40 минутта төгәлләнә. Кичке 6 дан 9 га кадәр җәза үтүче китап укый, телевизор карый, хат яза, радио тыңлый ала. Кичке 9 да камераларда ут сүнә. Бу рәсми мәгълүмат һәм дөреслекнең бер ягы гына. Төрле чыганакларга караганда, япон төрмәләрендә 5 урынга 6 тоткын туры килә, мондый күренеш төрмәләрнең яртысыннан күбрәгендә теркәлгән. Төрмә күзәтүчеләре арасында тоткыннарга ерткычларча мөнәсәбәт “чәчәк ата”. Мисалга, Нагойя шәһәрендә ике төрмә сакчысы бер тоткынны үтергәннәре өчен шартлы хөкемгә тартылган. Алар шлангадан каты басым белән аккан суны ялангач тоткынның гәүдәсенә төбәп, аның эчке органнарына зыян китерә. Шулай ук төрмә сакчылары тарафыннан тоткынның билен богау белән кысып кую алымы да кулланыла. Кешенең эчен бик каты кысып торган бу “билбау” эчке кан агуга китерә, нәтиҗәдә тоткыннарның үлү очраклары да булган. Токио шәһәренең үзәк төрмәсендә ирегеннән мәхрүм ителгән хатын-кызга бала тапканда кулларына богау кигезәләр, өстәвенә аңа баласын да күрсәтмиләр. Моннан кала, төрмәнең көн тәртибен бозмас өчен, әлеге учреждение хакимияте карары буенча, авырлы хатынга баласын ясалма юл белән таптырталар.

Әйтергә кирәк, тоткыннарның күбесе, төрмәгә эләккәч, беренче айларда ук бик каты ябыга. Камералар бик кечкенә, япон матрасы бу бүлмәгә аны диагональ рәвешле куйгач кына сыя. Аларның бу урын-җиренә көндезен утырырга да, ятып торырга да рөхсәт ителми, бары тик басып торырга гына кушыла. Төннәрен тоткыннарга аркаларында гына йокларга рөхсәт ителә. Әгәр кеше йоклау рәвешен үзгәртә икән, сакчы аны шунда ук уята.

Төрмә кагыйдәләрен бозган кешеләрне карцер көтә. Бу ялгыз камерада тоткынны 60 көнгә кадәр тотарга мөмкиннәр.Ул аякларын аска бөкләп утырган килеш шылт та итми утырырга тиеш. Бәдрәфтәге йомышын да сакчы кушканнан соң гына үти ала. Атнасына 3 тапкыр ярты сәгать дәвамында аякларны ял иттереп алырга рөхсәт ителә. Яктылык кермәгән бу камераларда тоткын көн белән төнне аермый башлый. Шушындый карцерларда дистәгә якын тоткынның үлү очраклары булган, аларны үлемгә китергән сәбәпләр билгесез кала бирә. Япон тоткыннарының бу карцерларга эләгүдән котлары очып тора. Шушы карцерда утыртачакларын белгән ике тоткынның үз-үзләренә кул салу очрагы да теркәлгән.

Төрмәдә яшәүчеләрнең тышкы дөнья белән дә элемтәсе бик чикләнгән. Тоткыннарга гаилә әгъзалары, адвокатлар белән генә хат алышырга һәм очрашырга мөмкин. Сөйгәннәре, дуслары белән аралашыр өчен махсус рөхсәт кирәк. Бар очрашулар пыяла киртә аша уза, алар ярты сәгатьтән артык булмый. Тормыш иптәше белән берничә көн бер бүлмәдә булу дигән нәрсә анда бөтенләй юк. Очрашудагы бар сөйләшүләрне махсус сакчы тыңлап тора һәм блокнотына язып бара.

Мәрьям Заһиди