Башка бер диндә дә мондый нәрсә юк

Коръән иңдерелә башлагач,  Мөхәммәд пәйгамбәр (салаллаһу галәйхи вәссаләм) күп кенә аятьләргә аңлатмалар,  төрле хәлләргә бәя бирә торган булган. Шуңа күрә,  Коръән белән бутамасыннар өчен, ул башта хәдисләр язып баруны тыйган. Моның белән ул Коръәннең  мөһимлеген  дә  күрсәтергә теләгән. Сәхәбәләр1  Мөхәммәд  пәйгамбәрнең (салаллаһу галәйхи вәссаләм) сүзләрен телдән-телгә генә тапшыра торган булганнар. Бераздан  ул кайбер сәхәбәләргә хәдисләрне язып барырга рөхсәт биргән. Теркәлгән хәдисләрнең күбесе аның гомеренең соңгы елларына туры килә. Шул чордагы иң киң танылган җыентыкларның берсе – “Әс-сәхифату садикъа” китабы. Аңа 1000 хәдис кергән. Бу китапның авторы — Амр улы Габдулла. Габбас улы Габдулла исә сөннәттән һәм Мөхәммәд пәйгамбәрнең (салаллаһу галәйхи вәссаләм) тормышыннан күп кенә нәрсәләрне тактага терки  барып  шуның белән гыйлем мәҗлесләренә йөргән.

Гадел хәлифәләр вакытында да хәдисләрне язу, туплау, өйрәнү булмаган. Бары тик тәхеткә Габделгазиз улы Гомәр килгәч кенә (һиҗри буенча 99-101 елларда идарә итә) хәл үзгәрә. Ул сөннәт гамәлләр белән  Пәйгамбәрнең  хәдисләрен бергә туплау турында фәрман чыгара. Хәлиф гыйлемле кешеләрнең ялгышуыннан, төгәл булмаган хәдисләрнең таралуыннан куркып шундый указ игълан итә.

Хәдис – Мөхәммәд пәйгамбәрнең (салаллаһу галәйхи вәссаләм) әйткән сүзе яки кылган гамәле турындагы хәбәр. Хәдисләр бары тик Ислам динендә генә бар. Башка бер диндә дә мондый яки шуңа охшаш нәрсә юк. Ислам башка диннәрдән шуның белән  аерылып тора.  Хәдисләр тупланмасы Сөннәтнең нигезен тәшкил итә. Аларны бергә туплагач, Пәйгамбәребезнең (салаллаһу галәйхи вәссаләм) Сөннәте сакланып калды. Хәдисләр Сөннәт белән ничек яшәргә,  ничек дөрес итеп гамәл кылырга өйрәтә. Аларны  өйрәнү  бик  күркәм һәм саваплы гамәл. Пәйгамбәр (салаллаһу галәйхи вәссаләм) әйткән: “Бездән нәрсәдер ишеткән һәм шуны ничек ишеткән булса, шулай җиткергән  кешенең йөзен Аллаһ  нурландырсын! Бәлки, җиткерелгән кеше, ишеткән кешегә караганда,  яхшырак хәтерләп калыр”. Шулай итеп Мөхәммәд пәйгамбәр (салаллаһу галәйхи вәссаләм) үзенең хәдисләрен җиткерүчеләрне догасы белән аерым бер дәрәҗәгә күтәрде. Ибне Габбас (Аллаһ аннан разый булсын!) тапшырганча, Мөхәммәд пәйгамбәр (салаллаһу галәйхи вәссаләм)  әйткән: “Әй, Раббым, минем вәкилләремә мәрхәмәтле бул”. Сәхәбалар сораганнар: “Әй, Аллаһның илчесе (салаллаһу галәйхи вәссаләм), кем соң синен вәкилләрең?”  Мөхәммәд пәйгамбәр (салаллаһу галәйхи вәссаләм) “Минем хәдисләремне тапшыручылар һәм аларны кешеләргә өйрәтүчеләр” дип җавап биргән.

Гадел хәлифәләр, Коръәнне яттан белүчеләр үлгәннән соң, ул югалмасын өчен аны бер китапка туплап саклап калган кебек, имамнар да хәдисләрне язып бара башлаганнар.

Хәдисләр ике төрле була: Пәйгамбәр (салаллаһу галәйхи вәссаләм) әйтеп калдырган сүзләр яки аның гамәле турындагы хәбәр. Аларга Пәйгамбәр хәдисе диләр. Икенчесе – Аллаһы Тәгаләнең Пәйгамбәребез аша җиткерелгән хәдисләре — аларны Кодси хәдисләр (Изге хәдис) дип атыйлар.

Имам Малик ибне Әнәс, Малики мәзһәбенә нигез салучыларның берсе,  иң киң таралган һәм хәдисләр турында тәүге китапларның берсе булган “Муватта” җыентыгын бастырып чыгара. Ул аны 40 ел буена әзерли. Вәлиуллаһ Әддагъләүи бу китап турында болай дигән: “Хәдисләр турында китаплар күп дәрәҗәләргә бүленәләр. Төгәлллеге һәм мәгълүмлеге буенча алар дүрт дәрәҗәдә була: беренче дәрәҗәгә өч китап кына керә – “Муватта”, “Сахих Әл-Бохари” һәм “Сахих Муслим”.

Имам Әхмәд ибне Ханбалның “Муснад” китабы хәдисләрнең беренче җыентыгы һәм иң төп басмаларның берсе була.

Имам Әл-Бохари “Җәмигу сахих” китабын яза. Ул “Сахих Әл-Бохари” җыентыгы буларак мәгълүм. Ислам голәмәләре2 аның хакында: “Гамәлдә, бу китап Коръәннән кала, иң ышанычлы китаптыр”, диләр.

Имам Бохариның искиткеч хәтере турында төрле риваятьләр бар.  Ул әле яшүсмер чагында ук хәдисләр белгече буларак танылган шәехләрдән дәресләр алган. Тыңлап кына утырган, бернәрсә дә язып бармаган. Берничә көннән бергә булган иптәшләре аңа “Син безнең белән шәехләрдә дәресләр аласың, тик берни дә язып бармыйсың. Нигә алай эшлисең?” дип аны аптырата башлыйлар. Уналты көннән соң ул: “Чыннан да сез бик күп сөйлисез һәм мине туйдырдыгыз. Яле, күрсәтегез, нәрсә яздыгыз анда ?” дип иптәшләренең кәгазләрен сорап ала. “Без 15 мең хәдис язылган язмаларыбыз күрсәттек”, ди аның бер иптәше.  “Ә ул аларның барысын да яттан укый башлады! Без хәттә ул укыганга ияреп хаталарыбызны  төзәтергә тотындык”. Ул бездән  “Сез чыннан да  шәех дәресенә  мин кызык эзләп барам, көннәремне бушка үткәрәм дип уйлыйсызмы?” дип сорады. “Шуннан соң  беркемнең дә аның белән тиңләшә алмавын аңладык”.

Имам Муслим ибне Хаҗаҗа 15 ел буена  “Җәмигу сахих” хәдисләр җыентыгын туплый. Ул “Сахих Муслим” китабы буларак билгеле. Автор җыентыкка 300 000 хәдис арасыннан 12000не генә сайлап ала. Имам Әл-Бохари һәм имам Муслим  хәдисчеләр арасында юл салучы голәмәләр булып танылалар.

Ислам голәмәләре   имам Ән-Насаиның “Сөнән” хәдисләр тупланмасы Әл-Бохари һәм Муслим җыентыкларыннан соң өченче урында тора дип әйтәләр.

Бу  имамнар, Мәдинәдә яки үз калаларында кешеләрдән хәдисләр язып алу белән чикләнмичә, төгәл хәдисләр, аларны тапшыручыларның “чылбыры”н  эзләп ерак шәһәрләргә сәфәргә дә чыгып китәләр. Галимнәргә бер хәдисне өйрәнү-җыю өчен берничә көн юлда булырга туры килә. Араларында хәдис тупларга дип чыгып китеп, берничә ел, хәтта 10 ел буена сәфәр кылучылар да була. Жәбир ибн Абдуллах әл-Ансарий сөйли: “Мин Абдуллах ибн Унайсаның Пәйгамбәрдән (салаллаһу галәйхи вәссаләм) хәдис ишетүе турында белдем. Дөя сатып алдым да аны күрергә дип Шәмгә (хәзерге Сүрия  җирләре) киттем. Бер ай буена бардым. Өенә барып җиткәч, ярдәмчесенә әйттем: “Җәбир килгән дип әйт”. Ул “Абдуллах улымы?” дип сорады. “Әйе”, дип җавап бирдем. Абдуллах ибн Унайса чыкты да мине кочаклап алды. Мин “Сез Мөхәммәд пәйгамбәрдән (салаллаһу галәйхи вәссаләм) хәдис ишеткәнсез дип белдек. Мин ул хәдисне ишетмичә үлеп китүдән куркам”, дидем. Абдуллаһ “Мөхәммәд пәйгамбәрдән (салаллаһу галәйхи вәссаләм)  “Аллаһ кешеләрне Кыямәт көнендә терелтәчәк” дигән хәдис ишеттем дип әйтте”.

Һиҗри буенча 6 елда  Нуретдин Зәнки  беренче “Даруль хәдис” – хәдисләр өйрәнүчеләр өчен уку йорты —  мәдрәсә төзи. Шуннан соң 620 ел узгач, Насретдин Әл-Аюб Каһирәдә  “Даруль хәдис” сала. Вакыт үтү белән каладан-калага йөреп  хәдис өйрәнүдә ихтыяҗ кими. Шуңа да карамастан, хәдисчеләрнең кайберләре шәһәрләр буйлап сәфәр кылып гыйлем эстәүдән туктамый.

1Сәхәбәләр — Мөхәммәд пәйгамбәрне (салаллаһу галәйхи вәссаләм) күргән, аңа ышанып  ислам динен кабул иткән мөселманнар. Алар өч төркемгә бүленәләр: мөһәҗирләр, ансарлар һәм башка тарафдарлар. Мөһәҗирләр – Һиҗра кылучылар. Алар Ислам дине өчен мөлкәтләрен, байлыкларын, туганнарын  һәм Ватаннарын калдырып, Мәккәдән яки башка төбәкләрдән Мәдинәгә күченәләр. (Татар әдәбиятында Мәхмүт Галәүнең “Мөһаҗирләр” дигән романы бар. 1897 елгы халык исәбен алу, шуңа бәйле рәвештә авыл халкының бунт күтәрүе һәм соңыннан Төркиягә күчеп китүчеләр турында).  Ансарлар – Мәдинәдә яки аның тирәсендә яшәүче мөселманнар.  Башка тарафдарлар — төрле җирләрдә яшәп Ислам динен кабул итүчеләр.  Бу төркемгә Мәккә каласы мөселманнар тарафыннан яулап алынгач Ислам  кабул иткән мөселманнар да керә.  Алар  мөһәҗирләр дә, ансарлар да түгел, бары тик сәхәбәләр генә.

2Голамәләр – ислам динен өйрәнүче галимнәр.

Наил Фәйзетдинов

Добавить комментарий

Ваш e-mail не будет опубликован.



Бу мәкаләләрне дә укырга тәкдим итәбез

Башка кызыклы язмалар

16+ © 2018-2021. Разработка сайта: Диалогия 

"Җайдак" интернет-басмасы язмаларын һәм хәбәрләрен социаль челтәрләрдә, массакүләм мәгълүмат чараларында таратканда гиперсылтама кую
яки "Җайдак" интернет-басмасы" дип язманың чыганагын күрсәтү мәҗбүри.

Өскә мен