Бер мактанчык балыкчы булган, ди. Балыктан кайткан саен:
— Менә мо-о-ның хәтле балык тоттым, дип, ике кулын шактый җәеп күрсәтә ди, бу. Моның бу мактануыннан туеп ике кулын бәйләп куйганнар да, инде мактана алмас дип уйлыйлар икән. Шуннан бу:
— Шундый балык тоттым, күзе менә моның кадәр иде, — дип, бәйләнгән ике йодрыгын күрсәткән , ди.
Алабугада кибет яки офис ачар өчен урын сатыла, торак түгел (28 кв.м). Шәһәребезнең үзәк урамында, 37 нче кибет каршындагы йортта. Керү урыны — ишегалдыннан. Нефтьчеләр урамы, 16 йорт.
Бәясе 1 500 000 сум.
Белешмәләр өчен тел. 8-919-627-64-21.
Бер кешедән:
— Синең ничә балаң бар?- дип сораганннар. Ул әйткән: — Ул яктан мин әтигә охшаганмын. Бер бала да китермәдем. Әмма хатыннныкы дүртәү булды инде, — дигән.
Бу мәкалә сугыш кырына барып җитә алмыйча, мари урманнарында үлеп калган якташларыбызга багышлана. Бөек Ватан сугышы елларында Мари АССРның Суслонгер саласында хәрби хезмәт лагеры урнашкан булган. Кичә генә чалгы белән печән чапкан, балта тотып эшләгән егетләрне, авыл агайларын вагоннарга төяп мари урманнарындагы Суслонгер лагерына озаталар. Бу лагерь 1941 елның июленнән 1943 елның ноябренә кадәр эшли. Биредә рус телле булмаган халыкны — татарларны, башкортларны, чувашларны һәм башкаларны рус теленә өйрәткәннәр. Курсантлардан сугышка пулеметчылар, артиллеристлар, танкка каршы ата торган мылтыклылар взводы командирлары әзерләгәннәр. Бу өйрәнүләрне ун меңнәрчә солдат үтә.
Әмма монда килүчеләрне тәмугъ көткән. Тирә-юньгә даны таралган лагерьны “Үлем лагере” дип атап йөрткәннәр. Бирегә озатылган солдатларга яшәр өчен казармаларны да үзләренә төзергә туры килә. Салкыннар башлангач, җылы киемнәр бирелмәгән. Курсантларның көнлек нормасы көненә 200 грамм ипи булган. Ачлыктан, суыктан, төрле чирләрдән меңнәрчә кеше үлә. Ниндидер сәбәпләр аркасында, бу лагерьларда үлүчеләрнең саннары да исәпкә алынмаган. Һәм ни аяныч, аларның күпчелеге хәзергәчә хәбәрсез югалганнар исәбендә.
Башка якташларыбыз кебек, Суслонгерда беренче “чыныгуны” Актаныш районы егете Хантимер Хөрмәтов та ала. Бирегә ул 1943 нче елны 17 яшендә килеп эләгә. “Без монда күргәннәрне эт тә күрмәде. Көне буе эшлисең, ял юк. Җилкә өстендә бүрәнәләр ташыган чакта иңбашлары суелып, канап бетә торган иде. Ярма салынган сыек ашны 5 кешегә бер савытка салып бирделәр. Ул бет турында сөйләп тә торасы юк. Коточкыч җәфалар күрдек. Кайберәүләр качып та карады. Артларыннан куып тотып кире кайтарганнан соң, бичараларны каты итеп кыйныйлар иде. Күпләр бу михнәтләргә чыдый алмый мәрхүм булды. Без тизрәк фронтка алуларын тели идек, ичмасам анда исән калу мөмкинлеге бар иде. Бәхеткә, мине ярты елдан соң сугышка Балтика буена озаттылар”, — дип искә ала лагерьның ачысын татыган бабай.
Суслонгер лагере турындагы мәгълүматлар бүгенге көнгә кадәр яшерен булып исәпләнә. Тарих фәннәре кандидаты Альберт Нигамаев соңгы елларда Суслонгер тарихы темасы белән кызыксына башлый. “Кызганыч, Суслонгердагы кадрлы офицерлар ГУЛАГ системасыннан чыккан лагерь башлыкларына, күзәтеп торучыларга алышына. Алар лагерьда рәхимсез режим кертә. Солдатларга җибәрелгән ашамлыкларның күпчелеген бу адәмнәр Казан, Йошкар-Ола базарларында җирле халыкка саткан. Аннан кергән акча лагерь башлыкларының кесәләренә китә торган була, — дип сөйли тарихчы. 1943 елның ноябрендә Суслонгерга инспекция белән Климент Ворошилов килә. Лагерьның шундый хәлдә булуына гаепле кешеләр каты җәзага тартыла, соңрак лагерь ябыла.
Совет чорының рәсми мәгълүматларына караганда, Суслонгер лагерында 50 татарстанлы һәлак булган. Әмма чынлыкта исә бу сан 10 тапкырга күбрәк. Бүгенге көндә монда һәлак булган 300 татарстанлының исемнәре ачыкланган. Сугыш кырына барып җитә алмыйча, мари урманнарында ачлыктан, салкыннан, авырулардан вафат булган солдатларга һәйкәл-обелиск куелган. Блиндажлар, окоплар сакланган урыннарны хәзер дә күреп була.
Мәрьям Заһиди
Табигать белән бергә талпаннар да йокысыннан уяна. Язын-җәен күпләрнең урманга барырга котлары очып тора. Урман бете белән куркыталар. Сәбәбе дә җитди. Талпаннан кешегә энцефалит һәм боррелиоз кебек куркыныч авырулар күчәргә мөмкин.
Үзегездә тәнгә кадалган талпан тапсагыз, иң беренче чиратта тынычланыгыз. Бу очракта салкын акыл белән эш итәргә кирәк. Икенчедән, якындагы шифаханәгә мөрәҗәгать итәргә ашыгыгыз. Әгәр кыска вакыт эчендә мондый мөмкинлек юк икән, талпанны үзегезгә тартып чыгарырга кирәк.
Интернет басмаларда талпанны үсемлек мае ярдәмендә тартып алу ысулы турында еш сөйлиләр. Янәсе, ул бөҗәккә сулыш алуны кыенлаштыра. Тыны беткәч, талпан үзе чыга дигән фикер дөрес түгел. Табиблар болай эшләргә кушмый. Май сөрткәч, талпан чыннан да тончыга башлый. Ләкин бу очракта ул кеше канына зур күләмдә селәгәй бүлеп чыгара. Нәкъ менә селәгәйдә авыруны тудыручы вируслар бар.
Талпанны үзегез тартып чыгарырга телисез икән, аның башын өзмичә генә алырга кирәк. Бөҗәкне бармак белән сытарга ярамый. Урман бетен сак кына бер яктан икенче якка селкеткәләп, пинцет белән алырга кирәк. Беркайчан да талпанны кисәк тартып алмагыз. Чөнки ул үзенең алгы тәпиләре белән тән тиресенә ябышкан. Әгәр катырак тартсагыз, бөҗәкнең башы өзелеп кала һәм гәүдәсе тире эчендә кала. Бу очракта өзелеп калган башны спиртка манылган яки утта тотылган энә белән алыгыз. Урман бете тешләгән урынны спирт, йод белән эшкәртергә кушалар. Кулларны сабынлап юыгыз.Талпанны үзегез алсагыз да, табибка мөрәҗәгать итәргә онытмагыз. Урман бете тешләгәннән соң, 4 көн эчендә аңа каршы иммуноглобулин кадау кирәк.
Мәрьям Заһиди
Бала тууга ук сезнең тавышны ишетә. Сез аңа “әни”, “әти” сүзләрен өйрәтәсез, нәрсә яхшы, ә нәрсәнең начар икәнлеген аңлатасыз. Шуңа күрә сез аның өчен иң ышанычлы кеше. 5-7 яшьлек балалар белән сөйләшү әллә ни кыенлык тудыйрмый. Яшүсмер балаларга караганда, алар күпкә ачыграк һәм сөйләшүчәнрәк.
Гадәттә әлеге яшьтә балалар сөйләшеп туя алмый. Әңгәмәне башлап кына җибәрергә кирәк. Сөйләшүне башлар алдыннан аның кайда һәм нәрсә турында булырга тиешлеген уйлагыз. Америка психологлары ата-аналарга балалары белән йоклар алдыннан әңгәмә корырга кушалар. Ләкин татарларның беркайчан да йоклар алдыннан сабый белән чөкердәшергә вакытлары булмаган, без һәрвакыт балалар белән эш арасында сөйләшәбез. Шуңа күрә ашарга пешергәндә, өйне җыештырганда балагызны мультфильм карарга кертеп җибәргәнче, рәхәтләнеп сөйләшеп алыгыз. Ул сезгә комачауламас, сезнең яныгызда булганда ярамаган эшләр дә эшләмәс. Шулай ук чәй эчкән вакытта да, аралашып алсагыз була, чәй үзенә күрә бер мохит тудыра бит.
Балагыз мәктәп яшенә җиткән булса, мәктәп турында сөйләшегез. Ул әле мәктәп тормышын үзе өчен ача гына һәм бу аңа бик кызыклы. Күбрәк укыган саен аңарда өй эшләреннән, укытучылардан тую хисе барлыкка килергә мөмкин. Ләкин бу әлбәттә инде беренче сыйныфта түгел. Шуңа күрә мәктәп яшендәге балагыздан “Мәктәптә нәрсәләр булды?”– дип сорый аласыз. Алга таба инде аны тыңларга гына кала. Ул сезгә сыйныфташлары, укытучылары турында, кемнең ниләр эшләгщнен сөйләячәк, чөнки ул – аның тормышы.
Шундыйрак темага сез балалар бакчасына йөргән кыз яки улыгыз белән дә сөйләшә аласыз: “Балалар бакчасында нинди яңалыкларың бар?” Бу, алда әйтеп үтелгәнчә, әңгәмәне башлар өчен генә кирәк, алга таба сез үзегез теләгән теманы күтәреп чыга аласыз.
8 яшькә кадәр бала абстаркт төшенчәләр белән эш итә белми. Ул үзе күргән хәлләрдән генә чыгып эш итә. Шуңа күрә аңа мәхәббәт һәм нәфрәт, матурлык һәм начарлык турында аңлатырга кирәк. Аңа боларны аңларга бары тик сез генә ярдәм итә аласыз. Шуңа күрә эш вакытында да, бергә паркта, урамда йөргәндә, бакчага/мәктәпкә барганда һәм кайтканда аның күңеленә тигән әйберләр турында сөйләшегез. Ни өчен ул Алинәнең яңа зур бантикларын күргәч, үзендә сәер хис тойган? Ул хис ничек атала? Аны бетереп буламы? Аңлагыз, балагыз әкренләп кенә зур тормыш белән очраша башлый, ә тормышны аңлау зур кешеләр өчен дә шактый катлаулы. Сез аңа үзегезнең гомер буе җыелган белемнәрегезне җиңел итеп аңлатырга, яшәешнең матур якларын күрергә өйрәтергә тиешсез. Шул очракта гына ул хәятнең ямен белеп, бәхетле кеше булып яши алачак. Баланың кемне ошатуын, кемне ошатып бетермәвен дә белешегез. Ул кешеләрне нинди сыйфатлары өчен якын итә?
Шулай ук урамнан җәяү барганда төрле кешеләрне күзәтә аласыз. Бу абый нигә моңсу икән? Нигә әлеге апа көлә? Бабайга нәрсә булган? Кешеләрне игътибар белән өйрәнү — ул якындагыларыңның күңелен аңлауга бер адым булып тора ала. Шулай ук киләчәктә бәлки сезнең балагыздан оста психолог килеп чыгар. Сез уен итеп кенә башлап җибәргән шөгыль аңа кешеләрне аңларга ярдәм итәргә дә мөмкин. Балагыз мультфильмдагы кайсы геройны ярата? Ни өчен? Бу турыда шулай ук кызыксыныгыз.
Кечкенә чакта балалар сораулар бирергә яраталар. Үзегез генә сорау биреп калмагыз, аны да тыңлагыз. Сорауларга укытучы роленә кереп җавап бирмәгез, ихлас булыгыз. Үзегез төгәл җавапны белмәсәгез, бергәләп бу темага уйланыгыз, китапларны карагыз. Сезгә карата булган хөрмәт хисе китаптан җавап эзләүдән генә төшмәячәк, әлбәттә. Ләкин бала янында интернетны бик еш кулланмаска тырышыгыз. Билгеле, болай эзләү күпкә кулайрак. Балагыз сезнең һәр сорау саен интернет актаруыгызны күрсә, үзе дә телефон, планшет сорый башларга мөмкин. Ә бит челтәрдә кирәкмәгән мәгълүмат та тулып ята. Китапны кулланырга өйрәтсәгез, балагыз үсеп җиткәч сезгә бик рәхмәтле булыр.
Балалар белән әллә ниләр турында сөйләшеп була. Аның кызыксынулары һәм үзегезгә якын өлкәләр көтелмәгән темаларга да китереп чыгарырга мөмкин. Иң мөһиме, балагыз белән сөйләшегез. Бары шул очракта гына сез үзегез өчен дә, нарасыегыз өчен дә дөньяның җете төсләрен ача алачаксыз.
Алсу Сәлах
Инфаркт һәм инсульт авырулары аяктан егар дип куркып, кан басымыннан учлап дару эчүчеләр саны арта бара. Гәрчә, моны булдырмас өчен муенга дөрес итеп гимнастика ясарга гына кирәк. Табиб Александр Шишонин дәвалар өчен яңа ысул уйлап тапкан. Аның күп санлы авырулары югары кан басымы, остеохондроз һәм башка авырулардан котылган. Бу турыда «Аргументы и факты» гәҗитендә язганнар.
— Александр Юрьевич, муендагы авыртулар һәм югары кан басымы арасында бәйләнеш бармы?
— Яшь зурая барган саен умыртка сөякләре урыныннан күчә. Нәтиҗәдә баш миен тукландыручы тамырлар кысыла. Ул кислородны азрак ала башлый. Баш мие йөрәккә ешрак, катырак эшләргә боерык бирә. Басым көчәя. Шуның белән бергә башка килүче кан йөреше да арта. Йөрәк хәлсез икән, баш мие кан тамырларына кысылырга куша. Шуңа да кан басымы югары булган кешеләрнең еш кына аяклары салкын була. Әгәр иң нечкә кан тамырлары тыңламаса, баш мие бөерләргә һөҗүм итә. Басымны тотып торыр өчен, ул аларны организмнан су чыгартудан тыя. Баш миенә кислород начар килсә, канның составы үзгәрә, глюкоза күләме арта. Бу аңлашыла да. Баш миенә кайдандыр туклану алырга кирәк бит! Инде бар көчләр сарыф ителгәч, кешегә инсульт була.
— Как тамырларының кысылышы каян барлыкка килә?
Остеохондроз авыруы стресс кичерү һәм төрле травмаларга бәйле. Теләсә нинди кичерешләр муендагы мускулларга йогынты ясый. Авыр хәлләрдән сакланыр өчен, каз кебек, башыбызны җилкәгә яшерәсе килә. Нәтиҗәдә муен һәм күкрәк өлешләре мускуллары кысыла. Кан йөреше бозыла, умырткалык арасындагы дисклар көчсезләнә һәм алар тамырларны кыса. УЗИ аппараты аша артерияләрнең кайда һәм ничек кысылулары күренә. Авыруга китерүнең төп сәбәпчесе — атлант дип аталган, муендагы беренче умыртка.
— Ни өчен муенның бу умырткасы авыруга китерә ?
— Нәкъ менә бу умыртка баш сөяген төрле якка боруда катнаша. Кеше олыгайган саен ул какшый башлый. Кан басымыннан интегүчеләрнең 70% гел бер зар белән килә: «Үземне бик начар хис итеп уянам, иртәнге сәгать 5 тән үк кан басымым күтәрелгән була», — ди алар. Урыннарыннан торып йөри башлагач, хәлләре җиңеләя. Эш шунда ки, кеше йоклаган вакытта, бигрәк тә биек мендәргә ятса, атлант урыныннан күчә һәм тамырларны кыса. Кеше аягында йөри башлагач, хәле азрак яхшыра. Әмма кайвакыт атлант умырткасы кеше торып басканнан соң да, үз урынына кайтмаска мөмкин. Ул чакта кешенең кинәт кенә кан басымы күтәрелә яки башына кан сава.
— Бар гаеп шушы атлант исемле умыртка сөягендә икәнен ничек аңладыгыз?
— Муен өлешенең умыртка сөякләре арасында бүсерләре булган авыруларга ярдәм итү турында 15 ел элек уйлана башладым. Гәүдәнең бу өлеше бик катлаулы. Мануаль табиб кулы белән дәвалаганда ялгыш бер хәрәкәт ясый икән, кеше гомерлеккә инвалид калырга мөмкин. Мин мускуллар кысылган урынга акрын гына үтеп керүче йомшак ысулны уйлап таптым. Моңа өстәп тернәкләндерү җиһазларында күнегүләр ясау да кулланыла. Муеннарында катлаулы бүсерләр булган авырулар акрынлап терелә башлады. Гадәттә бу өлкән яшьтәге кешеләр. Бер ара алар минем янга килеп: «Александр Юрьевич, син безне башкача дәвалыйсың, иртән хәлебез юк, кан басымыбыз да күтәрелмәгән, гомер буе югары кан басымыннан дару эчә идек, » — дия башладылар. Шунда мине аяз көнне яшен суккан кебек булды! Кеше муены аша тамырлар уза бит. Димәк, мин умырткалык белән кысылган нервларга гына түгел, тамырларга да ярдәм итәм. Кан йөреше яхшыра, баш мие йөрәкне бар куәткә эшләтми башлый. Һәм мин үз авыруларыма югары кан басымыннан дарулар эчерми башладым. Минем иң яраткан дәваланучым — балаларның яман шеш авыруы табибы Лидия Алексеевна Махонова. Ул минем яныма 86 яшендә килде. 4 ел элек муенындагы бүсере аркасында хәрәкәтсез калган. Кан басымыннан гына да 15 төрле дару эчкән. Өлкән яшьтә булгач, операция ясарга ярамаган. Мин аның белән шөгыльләнә башладым. Нәтиҗәдә ул аягына басты. Дарулар эчүдән туктады. Кан басымы 120 гә 80 булды. Күптән түгел без аның 90 яшен билгеләп үттек. Мин шунда «гипертония» дигән авыруның юклыгына ышандым. Бу муенда остеохондроз авыруы нәтиҗәсе. Әмма кешеләр еллар буе дару ашый. Вакыт барган саен күбрәк дару кулланалар. Бу препаратлар йөрәк, баш мие, бөерләр өчен бик зыянлы. Илдә 1 миллион кеше инсульт һәм инфарктлардан үлә. Яман шешкә караганда, муен кешеләрне 3 тапкыр күбрәк үтерә. Югыйсә, муенның беренче умырткасын дәваларга кирәк.
— Муен өчен булдырылган күнегүләрегезне кеше интернеттан карап үзе дә ясый аламы?
— Әйе, мөмкин. Әмма бу гимнастиканы бер ай дәвамында ясаганнан соң хәлегез җиңеләймәсә, табибларга мөрәҗәгать итегез. Бәлки умырткалыкта яки кан тамырларында башка сәбәпләр бардыр. Бу очракта, ысул туры килмәскә мөмкин.
— Югары кан басымы авыруына диета ярдәм итә аламы?
— Бу баш миенең кан йөрешендәге үзгәрешләре аркасында организм күпме көч сарыф иткәненә бәйле. Моңа холестерин да сәбәпче булырга мөмкин. Ул чакта канның анализына карап туклану режимын сайларга кирәк. Искәртәм, өлкән кешеләргә хәтта сыер мае да зыян китермәскә мөмкин. Без аны файдалы ризык дип еш кына аларга ашарга киңәш итәбез. Авырулар мондый дәвалау курсын картлыктан прививка дип атый. Алар үзләрен яшьрәк, чыдамрак, көчлерәк итеп хис итә башлый.
Мәрьям Заһиди тәрҗемәсе
1943 елның беренче айларында минем бабам – кызыл армеец Зайнак Садретдиновның үлеме турындагы хәбәр Бурят-Монгол АССРның Заиграево авылына килгән.
ХӘБӘР ИТҮ КӘГАЗЕ.
Сезнең ирегез кызыл армеец Садретдинов Зайнак
Туган җире: Бурят-Монгол АССР
Заиграево районы «Жданов» исмемендәге колхоз
Социалистик Ватанны саклап, хәрби антына тугъры калып, батырлык һәм кыюлык күрсәтеп
1943 елның 13-нче февралендә
сугышта үтерелгән.
Ленинград өлкәсенең Мга районы Югары Назия авылыннан 1,5 км көнбатышка таба урнашкан дивизия зиратында күмелгән.
Бу хәбәр итү кәгазе пенсия турындагы үтенеч өчен документ булып тора /СССР Саклану Халык комиссариатының 22-нче боерыгы/.
741 укчылар полкы командиры
Подполковник /Юлдашев./
Штаб башлыгы
Майор /Прохоров./
Мин аның турындагы бу мәгълүматны берничә ел элек кенә Бурятиянең Заиграево РВК хезмәткәрләреннән белдем. Бабамның үлеме турында язылган хәбәрнең күчермәсен җибәрделәр. Көтелмәгән табылдык, чөнки 1943 елның 13 февралендә бабам артиллерия снаряды кылпыйчыгыннан яраланган. Аның уңъяк беләгендә сөяген һәм нервларын үтәли тишкән җәрәхәт булган. Бабамның әнигә сөйләгәннәре буенча, санитарка аны солдат мәетләре белән тулган һәм канга баткан сугыш кырыннан өстерәп алып чыккан. 128 нче укчылар дивизиясенең яралыларга ярдәм күрсәтү пунктында, Зайнак бабайны үлемнән алып калырга тырышканда да, ул коточкыч сугыш дәвам иткәндер. Аның сөйләве буенча, табиблар бабайның кулын кисәргә уйлыйлар. Аларга шулай җайлырак тоелгандыр инде. Ләкин бабам тавыш-гауга күтәрә, кулын кистерергә бирми.
Сугышта һәлак булганнар һәм исән калганнар турындагы мәгълүматны катлаулы сугыш кырында җыйганга күрә, госпитальгә эләккән яралылар турында полк җитәкчеләре белмәгән. Шул сәбәпле, 741 нче укчылар полкы кызыл армеец Зайнак Садретдинов Волхов фронты составындагы 128 нче укчылар дивизиясенең үлгән сугышчылары исемлегенә кергән. Тиздән бу хата төзәтелгән, бабамны полкның сугышчылары исемлегеннән сызып, барлык тәэмин итү исемлекләреннән алып ташлаганнар. Яраланган сугышчыны дәваланырга МСБ ка җибәргәннәр.
Зайнак бабай үзенең соңгы көннәренә кадәр шушы “тыңламас” кулы белән яшәде, ләкин саклап калган кулы белән горурланды. “Мин Гитлерга Волхов фронтында уң кулымны бүләк иттем”- дип еш кабатлады. Аның сөйләвенчә,ул аз гына, нибары өч ай сугышкан, ләкин фронтның иң алгы сызыгында, үтә кайнар ноктада сугышкан. Анда күпләрнең җаннары бу газапка түзә алмаган. Бабам әнигә болай дип сөйләгән, бервакыт бер яшь сугышчы, кешеләрне үтерергә, сугышырга теләмим дип тавыш куптарган. Командир аңа көрәк биргән һәм строй алдында чокыр казырга кушкан.Эш беткәч, офицер аны атып үтергән. Сугышчыны үзе казыган чокырга күмеп куйганнар. Менә шулай итеп офицер тәртип урнаштырган.
Тарихта билгеле булганча, 1943 елда иң әһәмиятле вакыйга булып, 18 гыйнварда төньяк-көнчыгыш юнәлештә Ленинград чолганышын өзү санала. Бу сугышта җитәкчелегебез барлык тупланган тәҗрибә Һәм мөмкинлекләрне кулланырга омтылган. “Очкын” операциясендә 741 нче укчылар полкы да катнашкан. Бабам исә соңрак, чолганышны өзеп бер өч атна үткәннән соң, үзенең кулын “бүләк иткән”. Ул Ленинград тирәсендәге Синявино биеклегендә булырга мөмкин. Анда фашистларга каршы иң канкойгыч сугышлар барган — монда совет солдатларының мәетләре белән җир тулган.
Ә минем Зайнак бабам өчен сугыш тәмамланган. Командирлар аның фамилиясен үлгәннәр исемлегенә язган вакытта, ул фронт сызыгыннан еракка, илебезнең уртасына юл алган. Аның үткән эзләрен дәваланган госпитальләре буенча торгызырга була.16 февральдә Ленинград өлкәсе Бокситогорск шәһәре, 28 февральдән Калинин өлкәсе (хәзер Тверь) Кызыл Холм шәһәре, 25 марттан Ярослав өлкәсе Рыбинск шәһәрендә булган. 1943 елның 12 апрелендә, илебезнең Аурупа өлешен үтеп, Молотов өлкәсе (хәзер Пермь) Соликамск шәһәренә килгән.
1943 елның 4 маеннан хәрби табиблардан торган комиссия бабамны хәрби хезмәткә яраксыз дип тапкан. Икенче көнне ул 3137 номерлы эвакогоспитальдән чыгып, Соликамск шәһәр Советы башкарма комитетының социаль хезмәт күрсәтү бүлегеннән 120 сум алып, шәһәрдән чыгып киткән.Бу вакытта хатынына Бурятиягә аның үлеме турындагы хәбәр дә килеп җитәргә тиеш булган. Кем иртәрәк өлгергәндер: куркыныч хәбәрле почтальонмы, әллә яралы бабаммы – хәзер инде беркайчан да белә алмабыз. Ләкин Мамадыштагы Пенсия фонды документларында, 1943 елның 19 маенда II группадагы сугыш инвалиды Зайнак Садрутдинов Бурят-Монголия АССРның Заиграево районы социаль хезмәт күрсәтү бүлегендә исәпкә куелган. Ә үлеме турында язылган хәбәрнең уңьяк почмагына “яралану сәбәпле кайткан” дип кулдан өстәп язып куелган.
Бер елдан соң, 1944 елның 27 гыйнварендә Ленинград шәһәре чолганышы тулысынча өзелгән. Бу бөек вакыйга 1943 елның кышындагы “Очкын” операциясенең әһәмиятен бераз киметкән.
Әниемнең әтисе — Зайнак Садрутдинов (Сагдутдинов) 1909 елда Казан губернасы Мамадыш өязе Югары Козгынчы авылында туган. Идел буендагы 1921 елгы коточкыч ачлык вакытында абыйсы Гаян белән ятим калган. Ике ага юньле яшәрлек җир эзләп, ярты илне йөреп чыкканнар. Алар бер эштән дә курыкмаганнар, күп вакыт озын татар җырларын җырлап, хәер сорашканнар. Хәзерге чорда аларны нәфрәтләнеп гастарбайтерлар диярләр иде.
30 нчы елларда Гаян абый Мәскәү тирәсендәге (хәзерге — Тула өлкәсе) яки Донбасста, кешеләр төрлечә әйтәләр — карьерда эш тапкан, шартлату эшләре барышында үлеп тә киткән. Бабам ялгызы калган. Дөрес, бу вакытка ул гаилә корырга һәм Бурятиягә китәргә өлгергән. Бу чорда ТАССРдан күп халыкны анда күчергәннәр. Соңрак кешеләр беренче тапкыр туйганчы ит ашаганнары турында сөйләгәннәр. Себердәге “оҗмах” турында халыклар арасында хак сүзләр йөргән, ләкин бабам хезмәтенең җимешләрен татырга өлгерәлмичә калган, илдә сугыш башланган.
Зайнак бабамнын Бурятиядәге бәхетле тормыш кору планнарын сугыш җимереп ташлый — бабам фронттан кулсыз кайта. Чит җирләрдә, бигрәк тә колхозда инвалидка яхшы эш табуы авыр булганлыктан, урманчылыктагы “тере акча” турында бөтенләй онытырга туры килгәнлектән, бабам 1944 елда туган җирләренә кайткан. Бөтен гомере буе монда ашлык әзерләүдә, соңрак Райпо конторасында эшләгән. Зайнак бабам 1981 елда вафат булган, туган авылында җирләнгән.
Ленар Мифтахныкы
Википедиядән: «Ирешелгән хәрби уңыш кечкенә булса да (шәһәрне ил белән тоташтыручы коридорның киңлеге нибары 8-10 километр), чолганышны өзүнең сәяси, матди-икътисади әһәмияте зур булган. Аз гына вакыт эчендә Поляна-Шлиссельбург тимер юл линиясе, Нева аркылы берничә күпер, автомобиль магистрале төзелгән. 7 нче февральдә Финляндия вокзалына беренче поезд килгән. Февраль уртасыннан (1943 ел) Ленинградта илебезнең башка сәнәгать үзәкләрендә кабул ителгән нормалар буенча азык-төлек бирелә башлаган. Шәһәр өчен барган сугышта чолганышны өзүнең әһәмияте — немец гаскәрләренең Ленинградны алу мөмкинлеген юкка чыгарылуы — сугыштагы төньяк-көнбатыш юнәлештә җиңү бөтен килеш совет солдатлары кулына күчү».
