Бу авылда гомер итүчеләр үзләре яшәгән якны «җәннәт почмагы» дип йөртә. Әлки районында куе урман эчендә урнашкан Яңа Әнҗерә нибары бер урамлы авыл. Аның каравы, сала эчендә 7 кечкенә күл, янәшәдә салкын чишмә бар. Менә ичмасам терлек, кош-корт рәхәтләнәдер. Хәер, авылда гомер итүче бал кортлары да үзләрен бәхетле сизәдер. Яңа Әнҗерә бүген бер зур умарталыкны хәтерләтә. Умарталык белән шөгыльләнсеннәр әле дип, Аллаһы Тәгалә авылны табигать кочагында үзе шулай яраткан, күрәсең. Урман эчендә терлек-туарны күпләп асрарга кыен булганга, элек-электән биредә бал кортлары үрчеткәннәр, ди авыл халкы. Авылның һавасына кадәр бал исе сеңгән монда. Авылдагы 13 хуҗалыкның кайсысына килеп кермә, һәрберсенең бакчасында умарталык. Күпләр өчен ул керем алуның төп чыганагы. Яңа Әнҗерә балының даны тирә-якларга гына түгел, Татарстанның башка районнарына да таралган. Шуңа да бал сатам дип, ярминкәләргә барып интегеп йөрми икән авыл халкы. Урман, болын балын болай да бик тиз алып бетерәләр.
Авыл халкы сүзләренчә, 1923 нче елда кара урман эчендә авылга бүленеп бирелгән 320 гектар җирдә 3 гаилә йорт салып кыш чыга. Алар тирән чокырны буып буа ясыйлар. Ул буага юкә кабыгы батырып аннан мунчала алалар, шуның кабыгы белән йорт, лапас түбәләрен ябалар. 1925 нче елда 10лап гаилә яшәгән урам авыл статусын ала. Пар тегермәне, ярма яру өчен станоклар ясап куялар. Тора-бара башлангыч мәктәп, клуб, кибет, фермалар төзелә, умарталык барлыкка килә. Сугышка кадәр Яңа Әнҗерә авылында хуҗалыклар саны 40ка җитә. Ул вакытларда йорт саен 10-15 баш умарта тотсалар (аның өчен әле салым да түлисе булган), хәзер авылның һәр гаиләсе 30-40 баш умарта асрый.
Авылның иң өлкән кешесе 87 яшьлек Әнвәр Рәхмәтуллин үз ихатасында гомере буе умарта кортлары тоткан. Хуҗалыкта да 50 ел умартачы булып эшләгән. 1939 нчы елда 1нче сыйныфта укыганда әнисеннән елый-елый умарта кортлары алдырган кеше ул Әнвәр бабай. Кечкенә Әнвәр колхоз умарталыгында эшләүче Харис Таҗетдинов янына еш килә торган була. Ә инде Харис абый сугышка киткәч, умарталык 10 яшьлек Әнвәр җилкәсенә төшә. Остара төшеп, тәҗрибә туплагач, бераздан читтән торып Рязань өлкәсендәге Умартачылык институтын тәмамлый. Инде менә 80 ел Әнвәр абый шул яраткан кортларыннан аерылмый. Гиннес рекордлар китабына менә кемне кертергә кирәк ул! Бабайның бүген дә 10лап баш умартасы бар. «Үзем исән чакта җанга якын эшемне ташламам. Бал кортларыннан башка тора алмыйм мин. Олы юлдан еракта, урманның хуш исле болын чәчкәләреннән җыйган балдан да тәмлерәк, файдалырак бал бар микән бу дөньяда? Бал бит ул 70 авырудан шифа. Умарта тотыйм дисәң, үзеңә дә шул бал кортлары кебек эшчән булырга кирәк, аның эше бик күп, яшь баланы караган кебек карарга кирәк кортларны,» – ди, Татарстанның атказанган умартачысы Әнвәр Мансур улы.
Авылдан чыгып киткән кешеләр соңгы елларда кире кайтып йортлар сала башлады, дип сөенә сала халкы. Менә абыйлы-энеле 4 егет крестьян-фермер хуҗалыгы оештырып, туган ягында умартачылык белән шөгыльләнә башлаганнар. Барлыгы 100 дән артык баш умартабыз бар, ди, шуларның берсе Илгиз Гобәйдуллин. Умарталыкны да әби-бабайларының урынында тоталар икән. Егетләр буш торган кырларны тәртипкә китергәннәр, басуларны сөреп, карабодай чәчкәннәр.
Бүген авылда 46 кеше яши, шуларның 18 е – унсигез яше тулмаган балалар. Шундый кечкенә авылда шуның кадәр күп бала яшәве бигрәк сөенечле. Балалар бакчасына да, мәктәпкә дә, кибеткә дә 7 чакрымдагы күрше авылга йөриләр икән.
Күрше авыл дигәннән, Яңа Әнҗерә турында бер тарихи кызыклы факт. Авыл аксакаллары хәтерләвенчә, Сталин чорында бу авылдан репрессиягә 2 кеше эләгә. Шуның берсе күрше авыл кешеләре «булышлыгы» белән. Ул вакыт авылга керә торган капканы «Ленин капкасы» дип йөрткәннәр. Менә шул авыл капкасы көннәрнең берендә ауган. «Ленин капкасы ауды» дип сөйләнгәне өчен шушы авылның бер бабаен сөргенгә алып китәләр дә инде. Бичара шуннан кайтмый. Авыл халкы элек-электән бердәм булган, күрәсең. Бер-берсе өстеннән шикаятьләр язу, әләкләшүләр булмаган, диярлек. Урман уртасында башкалар белмәгән, чит-ятлардлан яшерен кырлар булган. Ачлык вакытында авыл халкы шунда иген игеп, уңышны үзара бүлешкән. Халыкны ул яшерен кырлар ач үлемнән, авылны таратылудан саклап калган. Бу эшнең никадәр куркыныч икәнен өлкәннәр генә аңлыйдыр. Уполномучлар (“уполномоченный” сүзеннән татарчалаштырып ясалган) бу хакта белгән булсалар, авылның имчәк сабыена кадәр Себер китәсе иде. Ул чорларпда уракка төшеп беренче ашлыкны суктыруга колхоз рәисе Гаяз Минһаҗев «ач халык эшли алмый ул» дип, бодайны халыкка бүлеп бирә торган булган.
Авыл халкы бүген дә бердәм, тату. Кибеттән кирәк-ярак алырга кирәк булса, шул якка баручы берәр кешегә әйтеп җибәрәләр дә, ул тауарны барчасына да алып кайтып бирә икән. Бу көннәрдә әле мәш килеп авыл көнен уздырырга әзерләнәләр. Авылның яше дә хәйран гына – Яңа Әнҗерә авылына нигез салынганга 93 ел тулган.
Мәрьям Заһиди
Комган – гадәттә җиз, бакыр һәм башка төрле төрле калайдан эшләнгән махсус формадагы, тоткалы һәм борынлы су савыты. Еш кына аңа төрле бизәкләр, чокып рәсемнәр ясала. Бу сүзнең гомумтөрки телдә киң таралган булуы комганның төркиләрдә бик күптәннән кулланылышта йөрүе хакында сөйли.
