Хәзер кибетләрдә елан мөгезен дә табып була. Ә безнең әти-әниләребез, әби-бабайларыбыз СССР вакытында бу хәтле товар була алганлыгын  күз алдына да китермәгәннәрдер. Чит илгә барып кайту исә күпләрнең әйтергә дә ярамаган хыялы булып калган.

Ләкин бу әле совет кешеләре бөтенләй беркая да чыкмаган дигән сүз түгел. Илдән чыга алганнары “сувенирларны” күбрәк алып кайтырга тырышкан. Чит илдән кайткан бүләкләр арасында джинслар, “Адидас” спорт киемнәре, оеклар, ут кабызгычлар, танылган фирма каплары, сагыз, “Кока-Кола” һәм “Фанта” кебек эчемлекләр күп булган.

Бүгенге көндә балалар да, яшүсмерләр һәм яшьләр дә, хәтта өлкәннәр дә джинс  кия. Ул безнең көндәлек тормышка кереп киткән гадәти әйбер һәм без аны кайчандыр ул ниндидер дәрәҗә күрсәткече булган дип күз алдына да китерә алмыйбыз. Ә менә СССР заманында аны сатып алу үзе бер җәфа булган. Өстәвенә, “черегән Көнбатыш” тауарын куллану совет кешесенә тыелган. Иптәшләрең янында мондый кием кию күпләрнең кырын карашына сәбәпче дә була. Джинс фабрикаларда чыкмый, илгә кертелми, яшерен керткән кешеләрне тотсалар, ахыры бик яман тәмамлана. Шулай да куркусызлар чит ил товарын алып керү җаен таба һәм итәк астыннан гына  сата. Ә ул вакытта джинс  бәясе бик югары була. Казанда шундый чит ил товарларын итәк астыннан сатучылар җыела торган  “Сорочка”да джинсының уртача хакы ул вакытта 200 сум иде. Бу ябык заводта эшләүче инженерның бер айлык эш хакы. Хәзерге акчага күчерсәк, ул 12-13 мең тирәсе килеп чыга. Кечкенә шәһәрләрдә мондый контрабанда бермә-бер кыйммәтрәк сатылган.

1980 нче елда Мәскәүдә узган Олимпиада вакытында безнең ил спортчылары пьедесталга “Адидас” фирмасының спорт киемнәреннән менә. Менә шунда   совет кешесенең бу спорт киемнәренә күзе төшә дә инде.  Баксаң, әлеге фирма КПСС ҮК белән килешү төзегән икән. Шуңа күрә, бу киемнәр тыелмый. “Адидас”ны  күпләп сатып алалар. Халык әлеге фирманың (халык теленә ул киемнәр “фирмач” дип кереп кала) костюм һәм аяк киемнәрен киеп театрга да, кунакка да барырга оялмый. Киресенчә, бу бик модалы санала. Хәер, мондый киемнең бәясе дә кесәгә суга: бер кешенең 5-6 айлык хезмәт хакы шуңа кереп бетә. Шуңа да зиннәтле тауар өйдә тузан җыеп ята алмый, әлбәттә. Өстәвенә, 1980 нче еллардан соң “Адидас” сүзе “шәп” дигән мәгънәдә дә кулланыла башлый.

Чит илдән кайтарылган сагызлар күп балаларның һәм яшьләрнең татлы хыялы була. Аны балалар көне буе чәйнәп йөрергә дә иренми, тәме бетсә, шикәр кушып, яңадан тәм кертергә тырыша. Кая анда уңга-сулга төкереп йөрү! Совет яшьләре беренче тапкыр бу “экзотик” тауарны 1957 нче елда Яшьләр һәм студентларның VI халыкара фестивалендә күрә. Шул вакытта “Тынычлык, дуслык һәм сагыз!” канатлы сүзе барлыкка килә дә инде. Stimorol һәм Turbo маркалары Польша, Чехословакиядән күпләп кайтарыла. Советлар Союзында да, билгеле, сагыз сатканнар, әмма читтән кайтарылганы балалар күзен катырак кыздырган. Мәктәптә бер сагызга каләм тупланмасын яки футбол тубын алыштырып булган.

Кәрәзле телефоннар һәм гаджетлар булмаган чорда укучылар һәм студентлар өчен иң кыйммәтле “уенчык” – электрон сәгать була. “Casio” япон фирмасыныкында санагычы да була әле. Ирекле сатуда мондый сәгатьләрне табып булмаган, шуңа да аны читтән алып кайтып сатканнар. Җиде төрле көйне уйный алган сәгатьләр дә әйбәт сатылган. Аларның бәясе уртача хезмәт хакының яртысын тәшкил иткән. Ленинград диңгезчеләре шундый керемле алыш-бирешне оста оештырган: чит ил портларында арзанга күпләп алып, үз шәһәрендә кыйммәткә саталар.

Көй тыңларга яратучылар чит илләрнең винил пластинкаларны “аулыйлар”. Алар аеруча “Битлз” язмаларын тыңларга тели. “Тәлинкә” өчен кайберләре үз әйберләрен дә сата торган булган. Башкаладан ерагая барган саен аларның бәясе арткан, мәсәлән, Мәскәүдә 35 сумлык пластинка Урал артында 200 сумга җиткән. Әмма аларны чит илдән алып кайтуның куркынычы да зур булган. Гадәттә мондый тауарны артистлар, диңгезчеләр, галимнәр һәм чит җирдә эшләүче белгечләр алып кайткан.

СССРга “Кока-Кола” һәм “Фанта” газлы эчемлекләре 1979 нчы елда Мәскәүдәге Олимпия уеннарына әзерләнгән вакытта керә. Аны гади кибетләрдә табуы кыен була, кешеләр аша алам дисәң дә, ул шактый кыйммәткә төшә.

Әйе, СССР вакытында яшәгән кешеләр күп әйберне күрмичә, ишетеп кенә белгән. Ләкин моның үз романтикасы да бар. Хәзер тыелган чит ил сагызларын, киемнәрен, ул заманнарны күргән кешеләр СССР чорын сагынып искә ала. Ә бәлки бу яшьлекне юксынуга гына бәйледер, кем белә.

Алсу Сәлах